Αφιέρωμα στο Δισπηλιό

Δώδεκα χιλιόμετρα από την πόλη της Καστοριάς, στη νότια όχθη της λίμνης βρίσκεται ο οικισμός του Δισπηλιού (Δουπιάκοι). Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1932, λόγω μιας ξηρασίας που είχε «κατεβάσει» τη στάθμη των νερών της λίμνης. Το χειμώνα του ίδιου έτους οι Καστοριανοί αντίκρισαν με δέος ξύλινους πασσάλους να προεξέχουν από το νερό. Το καλοκαίρι του 1992, στο χώρο που είχαν βρεθεί το 1932 τα πρώτα σημάδια, η αρχαιολογική σκαπάνη της ομάδας του καθηγητή Χουρμουζιάδη φέρνει στο φως έναν πλούσιο λιμναίο οικισμό, όμοιο με εκείνους που περιγράφει ο Ηρόδοτος.Τοποθετείται στη νεολιθική εποχή και κατοικήθηκε από το 5500 έως το 3500 π.Χ. Λείψανα πασσαλόκτιστων λιμναίων κατοικιών, περίγραμμα πλοιαρίου που θυμίζει τις σημερινές βάρκες των Καστοριανών, τις πλάβες, είναι μερικά από τα σημαντικότατα ευρήματα, που καταδεικνύουν ότι ο προϊστορικός άνθρωπος της περιοχής κατείχε την τεχνογνωσία να ψαρεύει, να καλλιεργεί την γη με εξελιγμένα για την εποχή μέσα, να κυνηγάει με πρωτοποριακά όπλα και το σημαντικότερο να γράφει σε πρώιμη γραφή.Μάλιστα, η ηλικία της γραφής (5300 π.Χ.) είναι τέτοια, ώστε να θεωρείται σήμερα ως το αρχαιότερο «κείμενο» που βρέθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο. Στην λιμναία όχθη των ανασκαφών, λειτουργεί το μοναδικό στο είδος του, για την Ελλάδα και την νοτιοανατολική Ευρώπη, Οικομουσείο, το οποίο αναπαριστά τον λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού. Από τον Οκτώβριο του 1999 οι επισκέπτες έχουν την τύχη να περιηγούνται σε έναν εκπληκτικό χώρο οκτώ καλυβών, που στήθηκαν σύμφωνα με τα δεδομένα των ανασκαφών, με πάμπολλα αντίγραφα ευρημάτων και άφθονο πληροφοριακό υλικό και όλα αυτά ενταγμένα στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της λίμνης.