‘Εχετε σίγουρα ακούσει για μικρά αγόρια που οι γονείς τους τα έντυσαν κορίτσια για να γλιτώσουν το παιδομάζωμα κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αλλά για εκκλησία που μετονομάστηκε σε Κοίμηση της Θεοτόκου για να μη γίνει τζαμί, σίγουρα όχι !
Στην πιο γραφική γειτονιά της
Έδεσσας, στη συνοικία
Βαρόσι, όπου βρίσκονται και οι καταρράκτες της πόλης, η Παλιά Μητρόπολη της Έδεσσας με αέρα παλαιολόγειας εποχής, κρύβει τη δική της ιστορία. Η Έδεσσα κατά τους βυζαντινούς χρόνους ξεχώρισε ως πόλη κάστρο. «Θεοφρούρητο κάστρο των Βοδενών», την αποκαλούσαν. Η άνθιση αυτή που γνωρίζει κατά την εποχή των Παλαιολόγων, είχε ως αποτέλεσμα την ανέγερση σημαντικών ναών και κτηρίων. Τότε, το δεύτερο μισό του 14
ου αιώνα, λίγο πριν την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, κτίζεται η Παλιά Μητρόπολη της Έδεσσας και αφιερώνεται στο Χριστό, Σοφία και Λόγο Θεού. Την ονομασία αυτή διατήρησε ως το 17
ον αιώνα, οπότε μετονομάστηκε σε Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ο λόγος της μετονομασίας αυτής, είναι η διαταγή του σουλτάνου να μετατραπεί σε τζαμί όποιος ναός έφερε την ονομασία «Αγία Σοφία». Οι Εδεσσαίοι πρόκριτοι, για να προστατέψουν την εκκλησία τους, είπαν ψέματα στους Τούρκους για το όνομα της εκκλησίας τους και για να τη σώσουν της αλλάζουν όνομα.
Ο ναός όπως σώζεται σήμερα, είναι ένα κτίσμα
τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, με το βόρειο και νότιο τοίχος του να έχει επισκευαστεί στα μέσα του 17
ου αιώνα, ενώ ο νάρθηκας να είναι κτίσμα του 1920. Ξεχωρίζουν το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, που χρονολογείται στα μέσα του 18
ου αιώνα, ο επισκοπικός θρόνος, αλλά και οι εικόνες του ζωγράφου Αποστόλη Λογγιανού Βοδενιότη. Οι κίονες του ναού, προέρχονται από παλιότερο ναό, με τον ανατολικό κίονα να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τις ζωόμορφες μορφές στο κιονόκρανό του. Η κτητορική παράσταση στη νότια όψη του ναού του νοτιοδυτικού πεσσού, αποκαλύπτει την αρχική ονομασία του ναού. Εκεί απεικονίζεται ο ανώνυμος χορηγός μαζί με τα παιδιά του, να προσφέρει στο Χριστό ομοίωμα του ναού που φέρει την προσωνυμία «Σοφία Θεού». Η εικονογράφηση του ναού, φέρει ομοιότητες με τις καλλιτεχνικές σχολές της Θεσσαλονίκης αλλά και της Κωνσταντινούπολης, του τέλους του 13
ου αιώνα και των αρχών του 14
ου αιώνα.
Αναστηλωτικές εργασίες στο ναό έγιναν κατά τη δεκαετίατου 1970, αλλά και το 1997. Σήμερα, μ’ ένα νέο πρόγραμμα επιδοτήσεων φιλοδοξείται να συνεχιστεί η συντήρηση του ναού. Για να του χορηγηθεί όμως, είναι απαραίτητη η σημαντική επισκεψιμότητα του ναού. Αν ο δρόμος σας φέρει στην
Έδεσσα, μην αρκεστείτε στο να επισκεφτείτε μόνο τους καταρράκτες της πόλης. Αναζητήστε την
παλιά Μητρόπολη της Έδεσσας στη συνοικά Βαρόσι και βοηθήστε με την παρουσίας σας στη συντήρηση ενός σημαντικού βυζαντινού μνημείου της πόλης. Η 15/8/2012 είναι μια σημαντική ημερομηνία για την παλιά Μητρόπολη της Έδεσσας, αφού έγινε η πρώτη Πανηγυρική Αρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά από 42 χρόνια.