Η Ηρακλειά είναι ένα μικρό πανέμορφο νησάκι που ανήκει στο σύμπλεγμα των Μικρών Ανατολικών Κυκλάδων. Βρίσκεται ανάμεσα στην Ίο και τη Νάξο και είναι το δυτικότερο νησί του συμπλέγματός του. Η Ηρακλειά έχει δύο οικισμούς. Τον Άγιο Γεώργιο που είναι και το λιμάνι του νησιού και την Παναγία ή Χώρα, που αποτελούν την κοινότητα της Ηρακλειάς. Χαρακτηρίζονται από τη λιτή ομορφιά της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, που πάντα γοητεύει τους επισκέπτες των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών. Το μικρό νησάκι αποτελεί ιδανικό προορισμό για όσους επιθυμούν την ηρεμία και την ησυχία. Θα περάσετε αξέχαστες μέρες κοντά στη φύση, μακριά από τους έντονους ρυθμούς της πόλης. Για όσους αγαπούν τις καταδύσεις, το νησί προσφέρεται για εξερεύνηση του θαυμαστού βυθού του. Μπορείτε να απολαύσετε ήσυχους περιπάτους στα στενά σοκάκια του νησιού και να ανακαλύψετε την φυσική ομορφιά του. Στο νησί δεν θα βρείτε βενζινάδικα και τράπεζες.
Η Ηρακλειά ή Αρακλειά και κατά το Μεσαίωνα Ηρακλείτσα, διατηρεί το όνομά της από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία βρίσκονται τώρα σε μουσεία μαρτυρούν ότι η Ηρακλειά είχε σημαντική ανάπτυξη από το 3.200-1000 π.Χ. όταν άκμασε ο Κυκλαδικός Πολιτισμός. Οι επιδρομές των πειρατών δεν έλειψαν, με αποτέλεσμα ανά περιόδους το νησί να εγκαταλείπεται από τους κατοίκους του. Στα τέλη του 18ου αιώνα έως το 1826, ήταν ευρέως διαδεδομένο, ότι το νησί ανήκε στο μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας. Για τις ανάγκες των μοναχών, ένα μεγάλο τμήμα του νησιού είχε γίνει άγονο με πολύ λίγες καλλιεργήσιμες εκτάσεις που τις ονόμαζαν «μετόχια». Το έτος 1826 άρχισε η παράνομη εποίκηση μερικών κατοίκων της Αιγιάλης Αμοργού οι οποίοι άρχισαν να εκχερσώνουν το νησί. Το 1831 οι μοναχοί της Χοζοβιώτισσας επιτρέπουν και σε άλλους Αιγιαλίτες να έρθουν στην Ηρακλειά και υπογράφουν μαζί τους συμβόλαιο δεκαετούς διάρκειας με δικαίωμα κατοχής και εκμετάλλευσης της γης και κατανομής των προϊόντων κατά 50%
Είναι το δυτικότερο κατοικίσιμο νησί του συμπλέγματος των Μικρών Ανατολικών Κυκλάδων. Πρωτεύουσα του νησιού είναι ο συνοικισμός Παναγιά. Οι κάτοικοί της το 1940 αριθμούσαν τους 227 ενώ το 2001 έφθαναν τους 151. Η Ηρακλειά βρίσκεται 18 ναυτικά μίλια από τη χώρα της Νάξου. Έχει εμβαδόν 18,078 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έχει σχήμα ρομβοειδές με μία βόρεια απόληξη που καταλήγει στο ακρωτήριο Μεγάλη Πούντα. Άλλοι όρμοι στην ίδια πλευρά είναι το Λιβάδι, απέναντι από το οποίο βρίσκεται η νησίδα Βενέτικο και νοτιότερα βρίσκεται ο ορμίσκος Τουρκοπήγαδο. Γενικά είναι λοφώδες νησί με υψηλότερη κορυφή του Πάπα που έρχεται σχεδόν κάθετα προς τη θάλασσα σχηματίζοντας κάθετους βράχους με απρόσιτα μικροσπήλαια. Στους πρόποδες αυτού βρίσκεται η θέση Μέριχας όπου υφίστανται δύο πηγές. Στην Ηρακλειά έχουν εντοπιστεί επίσης κοιτάσματα σμύριδας και ορυκτού σιδήρου και πολλές πηγές γλυκού ύδατος.
Κατά την παραμονή σας στο νησί αξίζει να επισκεφθείτε το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, με πλούσιο διάκοσμο από σταλακτίτες, σταλαγμίτες, κολώνες. Είναι το μεγαλύτερο σπήλαιο των Κυκλάδων. Η παράδοση αναφέρει ότι το σπήλαιο το ανακάλυψε τυχαία ένας βοσκός, όταν για να προφυλαχθεί από μια καταιγίδα κατέφυγε σ’ αυτό. Εκεί, κάτω από ένα σκίνο βρήκε την εικόνα του Αγίου Ιωάννη και στο ίδιο σημείο κτίστηκε το εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στη χάρη του. Το εσωτερικό του σπηλαίου με τους υπέροχους σταλακτίτες σε διάφορα σχήματα και μεγέθη θα σας εντυπωσιάσει. Στον Άγιο Γεώργιο θα δείτε τα ερείπια του Βενετσιάνικου κάστρου. Επίσης, θα επισκεφθείτε τον ναό του Αγίου Γεωργίου που ιδρύθηκε το 1834. Ο όρμος του Μέριχα είναι ιδανική τοποθεσία για όσους θέλουν να παρατηρήσουν τη συμπεριφορά των πτηνών. Περιτριγυρισμένος από βράχους ύψους άνω των 100 μέτρων, ο όρμος σχηματίζει φυσικές φωλιές ανάμεσα στους γκρεμούς για τα αγριοπερίστερα και τους γύπες. Το Κάστρο βρίσκεται κοντά στη παραλία Λιβάδι, εκεί θα βρείτε στοιχεία από τον αρχαίο οικισμό που χρησιμοποιούσαν ως αμυντικό οχυρό της Ελληνιστικής περιόδου. Από την κορυφή του λόφου Πάπας μπορείτε να θαυμάσετε την υπέροχη θέα προς τα νησιά που βρίσκονται γύρω από την Ηρακλειά. Τα νησιά Ίος, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, Δονούσα, Ικαρία, Κουφονήσια, Σχοινούσα, Αμοργός, Ανάφη, Σαντορίνη, είναι μερικά από αυτά. Μπορείτε επίσης διακρίνετε και να θαυμάσετε τις υπέροχες ακρογιαλιές του νησιού. Ο Άγιος Αθανάσιος είναι ένας από τους πιο γραφικούς οικισμούς του νησιού. Η έντονη Κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του και τα εγκαταλειμμένα σπίτια ταξιδεύουν τους επισκέπτες του στο παρελθόν. Στον Όρμο Αλιμιά, σε βάθος περίπου 7 μέτρων, μπορείτε να διακρίνεται το βυθισμένο γερμανικό υδροπλάνο το οποίο είχε καταρριφθεί κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί επισκέπτες πραγματοποιούν καταδύσεις προκειμένου να το φωτογραφήσουν από κοντά.
Η Ηρακλειά προσφέρεται για ηρεμία και χαλάρωση. Οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν ήσυχους περιπάτους, πεζοπορία ( έχει μόνο έναν δρόμο 4 χλμ και έτσι αν θέλετε να εξερευνήσετε το υπόλοιπο νησί, πρέπει να το περπατήσετε. Αρκετά μονοπάτια περιμένουν τους τολμηρούς για να τους ανταμείψουν) ή καταδύσεις για να θαυμάσουν τον πλούσιο βυθό. Αν κάνετε τον περίπλου της Ηρακλειάς τα πλέον εντυπωσιακά σημεία βρίσκονται στο νότιο τμήμα της και είναι οι απόκρημνοι βράχοι του Μέριχα και το βυθισμένο αεροπλάνο της Αλυμιάς, απομεινάρι του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου που βρίσκεται σε 9 μέτρα βάθος. Με στενή είσοδο ανοίγει στο βάθος και χρησίμευε ως καταφύγιο για φώκιες. Τέλος, για τους λάτρεις του ψαρέματος, μεταξύ Λειβαδιού και Τουρκοπήγαδου βρίσκονται η Αγριομέλισσα και ο Κόκκινος Μόλος που με τις έξοχες ξέρες τους είναι ιδανικός ψαρότοπος.
Εκδηλώσεις
Στο νησί της Ηρακλειάς πραγματοποιούνται πολλά πανηγύρια κάθε χρόνο. Από τα πιο χαρακτηριστικά είναι αυτό του Δεκαπενταύγουστου στον περίβολο της εκκλησίας της Παναγίας προς τιμήν της, καθώς επίσης και αυτά του Αγίου Γεωργίου, των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8/11 και του Αγίου Νεκταρίου στις 9/11, όπου διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι στην πλατεία της εκκλησίας. Στις 28/8, παραμονή της εορτής της Αποτομής της κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, γίνεται εσπερινός μέσα στην πρώτη μεγάλη αίθουσα του ομωνύμου σπηλαίου. Συρρέει πλήθος κόσμου και από τα γύρω νησιά και το θέαμα θα σας μείνει αξέχαστο. Από το νησί δεν λείπουν και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες όταν ο τουρισμός βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Υπάρχουν ακόμη το έθιμο της γιορτής της Μπάμπως στις 8/1. Τιμώμενο πρόσωπο είναι αυτό της Μπάμπως, δηλαδή της μαμμής του χωριού που βοηθούσε τις ετοιμόγεννες γυναίκες να γεννήσουν. Τη μέρα αυτή, όλες οι νέες μάνες πρόσφεραν δώρα στη μαμή, όπως πίτες, γλυκά πορτοκάλια, αλλά και σαπούνι και μια πετσέτα για να της πλύνουν και στη συνέχεια να σκουπίσουν τα χέρια της. Το έθιμο της Σουράτισσας. Πρόκειται για τοπικό έθιμο της περιοχής της Ηράκλειας. "Σουράτισσα" σημαίνει φιλενάδα και είναι γιορτή αποκλειστική των γυναικών. Το έθιμο αναβιώνει πάντα των Αγίων Θεοδώρων ημέρα Σάββατο. Τέλος, τα κετσέκια, έθιμο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας που αναβιώνει την περίοδο του καρναβαλιού και την Καθαρά Δευτέρα.
Παραλίες
Το νησί χαρακτηρίζουν οι πεντακάθαρες παραλίες με άμμο και βότσαλα. Μπορείτε να απολαύσετε τα θαλάσσια μπάνια σας σε αμμώδεις παραλίες όπως ο Άγιος Γεώργιος (η πιο εύκολη σε πρόσβαση παραλία), το Λιβάδι (το νησάκι Βενέτικο μπροστά της και η θέα στην αντικρινή Σχοινούσα συμπληρώνουν το σκηνικό), η Σπηλιά και η Αλιμιά (ιδανική για καταδύσεις). Όσοι προτιμούν τα βότσαλα μπορούν να επισκεφθούν τη παραλία του Καρβουνόλακκου (αυτό που την καθιστά μοναδική είναι το απίθανο χρώμα των νερών της). Το νησί χαρακτηρίζουν και οι βραχώδεις παραλίες όπως ο Ξυλομπάτης καθώς και απότομες και απόκρημνες παραλίες όπως ο Μέριχας και το Βάλα. Όλες οι παραλίες είναι καθαρές με κρυστάλλινα νερά. Τα καλοκαίρια γίνονται τακτικές εκδρομές με ταχύπλοο που περιλαμβάνουν το γύρο της Ηρακλειάς και τις παραλίες οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες με άλλα μέσα μεταφοράς.